Επιγραμματική αναφορά σε συγκεκριμένα λογοτεχνικά είδη
Το ΔΟΚΙΜΙΟ είναι: κυρίως προϊόν και αποτέλεσμα προσωπικού στοχασμού, απόχρωση προσωπικών-υποκειμενικών σκέψεων. Βρίσκεται στο μεταίχμιο, δηλαδή στο ενδιάμεσο διάστημα, ανάμεσα στα λογοτεχνικά κείμενα και στις σύντομες μελέτες. Δεν ταυτίζεται με τα λογοτεχνικά κείμενα ούτε με τις εμπεριστατωμένες μελέτες.
Πραγματεύεται συνήθως ένα θέμα (π.χ. επιστημονικό, κοινωνικό, φιλοσοφικό) που το εξετάζει στις πιο βασικές του πλευρές, χωρίς να το εξαντλεί και κατά κανόνα είναι σύντομο στην έκτασή του.
Δηλώνει περισσότερο και εκφράζει την υποκειμενική και προσωπική οπτική του δημιουργού σχετικά με το θέμα που πραγματεύεται.
Ο τρόπος οργάνωσης και διάρθρωσης νοημάτων, ακολουθεί την τετράπτυχη δομή και ανάπτυξη: (α) θέση-παρουσίαση θέματος (β) έκθεση-ανάπτυξη των βασικών απόψεων του δοκιμιογράφου (γ) απόδειξη-τεκμηρίωση των θέσεων με αναφορά σε συγκεκριμένο αποδεικτικό υλικό (δ) συμπερασματική-επιλογική κατακλείδα.
Το δοκίμιο δεν είναι: πραγματεία, διατριβή, επιστημονική μελέτη, άρθρο.
Επιστολογραφία: Η επιστολή ενδιαφέρει τον αναγνώστη ή το μελετητή της λογοτεχνίας από πολλές πλευρές. Οι επιστολές υπήρξαν από την αρχαιότητα ένα ξεχωριστό είδος. Πρόκειται για κείμενα επεξεργασμένα και επιμελημένα ως και την τελευταία τους λεπτομέρεια, με πολλές λογοτεχνικές αρετές.
Τα είδη τους είναι δύο: (α) ιδιωτική ή προσωπική αλληλογραφία (β) «ανοιχτές επιστολές» που έχουν δημόσιο χαρακτήρα και απευθύνονται σε κάποιο δημόσιο πρόσωπο της δημόσιας ζωής είτε σε ένα ευρύτερο σύνολο ανθρώπων με στόχους πολιτικούς, ηθικοπλαστικούς, θρησκευτικούς, κτλ.
Χρησιμεύουν ως πηγές πληροφοριών τόσο για τους συντάκτες τους όσο και για πολλά άλλα πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις ή την εποχή τους γενικότερα.
Τον Μεσαίωνα η επιστολή παίζει σημαντικό ρόλο: ερωτευμένοι που είναι αναγκασμένοι να ζουν μακριά ο ένας απ’ τον άλλο, συντηρούν τον έρωτά τους ανταλλάσσοντας φλογέρες ερωτικές επιστολές, μέσα από τις οποίες ο αναγνώστης ή ακροατής πληροφορείται την εξέλιξη της ιστορίας.
Επιπλέον, υπάρχει μια ολόκληρη, ξεχωριστή κατηγορία μυθιστορημάτων στα οποία η επιστολή χρησιμοποιείται ως αφηγηματικό μέσο ή παίζει ουσιαστικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας. Πρόκειται για τα λεγόμενα επιστολικά ή επιστολογραφικά μυθιστορήματα, τα οποία έχουν τη μορφή αλληλογραφίας ανάμεσα στους διάφορους ήρωες της δράσης, με κάθε επιστολή να αντιστοιχεί σε ένα κεφάλαιο.
Σπουδαίο παράδειγμα είναι το έργο «Ο Δράκουλας» του Μπραμ Στόουκερ.
Ημερολόγιο: Με αυτό τον όρο εννοούμε την συστηματική καταγραφή από ένα άτομο, των πιο σημαντικών γεγονότων της προσωπικής του ζωής, καθώς και της δημοσίας ζωής της εποχής του. Πρόκειται για μια συνήθεια που οι απαρχές της χάνονται στα βάθη των αιώνων.
Είναι κείμενο με προσωπικό χαρακτήρα και χαρακτηρίζεται από ελλειπτική ή συναισθηματική πολλές φορές γραφή, ενώ περιέχει σχόλια, παρατηρήσεις, κρίσεις, σκέψεις και μια προσωπική και υποκειμενική καταγραφή όλων όσων απασχολούν το άτομο που κρατά το ημερολόγιο. Από την άποψη αυτή, διαφέρει από την αυτοβιογραφία, όπου ο συγγραφέας παρουσιάζει τη ζωή του σε συνεχή αφήγηση, χωρίς κενά και με ειρμό, με στόχο να διαβαστεί και να γίνει κατανοητή από άλλους.
Τα ημερολόγια διάσημων ανθρώπων δημοσιεύονται μετά από απαραίτητη επεξεργασία. Οι πληροφορίες αυτές δεν είναι μόνο πολύτιμες για τα ίδια τα άτομα αλλά και για την εποχή τους.
Τα ημερολόγια των συγγραφέων διαφέρουν απ’ όλα τα υπόλοιπα: (α) είναι ανεξάντλητες πηγές πληροφοριών (β) είναι κείμενα με μεγάλη λογοτεχνική αξία. Γι’ αυτό, οι συγγραφείς πρέπει να κρατούν ημερολόγια έχοντας κατά νου ότι είναι πολύ πιθανόν να δημοσιευτούν.
Ταξιδιωτική λογοτεχνία: είναι πεζά κείμενα στα οποία οι συγγραφείς προσπαθούν να μας μεταφέρουν τις εντυπώσεις τους από χώρες ή περιοχές τις οποίες επισκέπτονται. Δεν πρόκειται για απλές περιγραφές των όσων είδαν αλλά μια ολοκληρωμένη άποψη του συγγραφέα για τον τόπο που επισκέφθηκε, για την ιστορία του, για τους ανθρώπους του, την νοοτροπία και τον τρόπο ζωής τους, γραμμένα με ένα ιδιαίτερο ύφος και τεχνική, με πολύ έντονο το προσωπικό και υποκειμενικό στοιχείο, πράγμα που δίνει στο κείμενο τη λογοτεχνική του αξία και το κάνει να ξεχωρίζει.
Βιογραφία: Βιογραφία ονομάζουμε την αφήγηση, σε πεζό λόγο, της ζωής ενός επιφανούς –συνήθως- ανθρώπου, που είναι γραμμένη από άλλο πρόσωπο, τον βιογράφο του. Η ιδανική βιογραφία οφείλει να είναι εμπεριστατωμένη, τοποθετημένη στην εποχή του προσώπου που βιογραφείται και, εστιασμένη στην προσωπικότητα, το χαρακτήρα, τον τρόπο σκέψης και το έργο του.
Μια βιογραφία δεν στοχεύει απλώς στην αποκάλυψη της προσωπικής ζωής του βιογραφούμενου αλλά να επιδιώκει τη συνολική και συστηματική παρουσίαση όλων των πτυχών της ύπαρξής του, χωρίς να προδώσει την ιστορική αλήθεια και να στηριχθεί σε πραγματικά αποδεδειγμένα γεγονότα και να εμβαθύνει στη μελέτη του συγκεκριμένου ατόμου και της εποχής του.
Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα γεννιέται και η λεγόμενη μυθιστορηματική βιογραφία που αποτελεί ξεχωριστό λογοτεχνικό είδος. Στη μυθιστορηματική βιογραφία ο συγγραφέας ξεκινά από τα πραγματικά γεγονότα της ζωής ενός ανθρώπου· εκατέρωθεν όμως προσθέτει ανεξακρίβωτες πληροφορίες ή και δικές του επινοήσεις ώστε να προσδώσει στο έργο του πραγματική λογοτεχνική αξία.
Αυτοβιογραφία: Έτσι χαρακτηρίζουμε ένα συνεχές αφηγηματικό κείμενο, στο οποίο ένας άνθρωπος γράφει ο ίδιος την ιστορία ολόκληρης της ζωής του. Γράφεται σε χρόνο αρκετά μεταγενέστερο από τα όσο εξιστορεί και σ΄ αυτό οφείλει ένα μέρος της λογοτεχνικότητά της. Η διαφορά της με τα απομνημονεύματα έγκειται στο ότι τα τελευταία χαρακτηρίζονται στην από μνήμης γραπτή έκθεση ή αφήγηση γεγονότων, που ο συγγραφέας έζησε από κοντά ως αυτόπτης μάρτυρας ή πήρε και ο ίδιος μέρος σε αυτά και αφηγείται ένα μικρό μέρος της ζωής του.
Σάτιρα: Ένα λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωής. Η σάτιρα βασίζεται κυρίως στα έξυπνα σχόλια, τα υπονοούμενα και τους υπαινιγμούς, καθώς και στη χρήση της ειρωνείας.
Δεν ταυτίζεται με την απλή κωμωδία, διότι δεν θέτει ως βασικό μοναδικό της στόχο το γέλιο και την διασκέδαση του κοινού αλλά γεννά τον προβληματισμό και πολλές φορές προδίδει μια μάλλον πικρή διάθεση.
Πρόκειται για ένα από τα πιο ισχυρά όπλα κάθε δημιουργού, καθώς μπορεί να στραφεί ενάντια στην ανθρώπινη συμπεριφορά, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Δηλαδή, η σάτιρα επικρίνει και στηλιτεύει τόσο τα ανθρώπινα ελαττώματα όσο και τα κακώς κείμενα της κοινωνίας, ενώ συχνά βάλλει εναντίον ξεπερασμένων καταστάσεων, ιδεών, ή αντιλήψεων, που κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο και την κοινωνία του.
Διήγημα: Σύντομο, λιτό και πυκνό λογοτεχνικό κείμενο, τόσο στη γλώσσα όσο και σε περιεχόμενο (1000 έως 1500 λέξεις). Επικεντρώνεται σε ένα βασικό γεγονός, με έναν κεντρικό ήρωα. Το διήγημα αποτυπώνει ένα επεισόδιο από τη ζωή του πρωταγωνιστή το οποίο είναι και ιδιαίτερα σημαντικό για τη μοίρα και τη ζωή του, οπότε αξίζει να προσεχθεί.
Νουβέλα: Πρόκειται για λογοτεχνικό έργο που αφορά καθαρά την έκταση του και μόνον αυτή, η οποία κυμαίνεται μεταξύ 20.000 και 45.000 λέξεων. Είναι ένα σύντομο μυθιστόρημα που τοποθετείται μεταξύ του διηγήματος και του μυθιστορήματος.
Μυθιστόρημα: Είναι μια εκτεταμένη πολυσέλιδη αφήγηση, πολυεπεισοδιακή, πολύπτυχη και πολύπλοκη σε όλη την οργάνωσή του, διάρθρωση και εξέλιξη. Το μέγεθός του ξεκινάει πάνω από 45.000 λέξεις και φθάνει όσους τόμους επιθυμεί ο συγγραφέας.